Na mijn opleiding Biomedische wetenschappen wilde ik graag iets doen wat maatschappelijke nut heeft. Ik had al eerder voorbeelden gezien van het soort onderzoek dat gedaan wordt op de afdeling IQ healthcare, en toen een vacature voor onderzoeker bij Doen of laten? voorbij kwam in 2015 reageerde ik meteen. Vanaf de start van Doen of laten? ben ik dus betrokken bij het programmateam.
Doen of laten? heeft een heel aansprekende boodschap. Het verminderen van niet-gepaste zorg is beter voor de patiënt en de maatschappij. Bovendien past het verduurzamen van zorg en niet meer zorg gebruiken dan nodig, helemaal in de veranderingen die we nu als maatschappij doormaken. Het onderwerp roept ook veel enthousiasme op in het veld, en dat maakt het ook heel leuk. Het onderzoek van Doen of laten? is heel actiegericht. Naast het genereren van kennis, zijn we tegelijk ook bezig met het direct verbeteren van de zorg. Dat is heel motiverend.
Niet-gepaste zorg is zorg zonder toegevoegde waarde voor de patiënt. Of waarvan de voordelen niet opwegen tegen de nadelen, zoals de risico’s, bijwerkingen, en kosten. In mijn proefschrift leg ik uit dat er verschillende situaties zijn waarin je zorg als niet-gepast kunt beschouwen. Zorg kan niet-gepast zijn omdat het medisch gezien ineffectief is, zoals antibiotica bij een virale luchtweginfectie. Maar zorg die medisch gezien effectief is, kan niet-gepast worden als het inefficiënt of te veel geleverd wordt, zoals onnodige herhaling van laboratoriumtesten. Of het te lang laten zitten van een urinekatheter die in eerste instantie nuttig was. Zorg die medisch gezien effectief is kan ook niet-gepast worden wanneer het niet aansluit bij de voorkeuren van de patiënt, zoals een vaccinatie, of een operatie terwijl de patiënt liever fysiotherapie wil.
Het verminderen van niet-gepaste zorg maakt de zorg veiliger, want er zijn minder risico’s en bijwerkingen, en het geeft ruimte voor het leveren van waardevolle zorg. Mijn onderzoek geeft een aantal handvatten voor het verminderen van niet-gepaste zorg en ik beschrijf een aantal voorbeelden van niet-gepaste zorg waar verpleegkundigen en huisartsen in Nederland mee aan de slag kunnen. Ook ga ik in op systeemfactoren die het zo ingewikkeld maken om niet-gepaste zorg te verminderen. Dat kan juist interessant zijn voor beleidsmakers. Ten slotte beschrijf ik de acht projecten die tijdens de eerste programmaperiode van Doen of laten? niet-gepaste zorg hebben verminderd, en wat we daarvan kunnen leren. Zo hoeven zorgverleners niet het wiel opnieuw uit te vinden als ze zelf een project willen starten. Deze mooie voorbeelden zijn ook heel inspirerend!
Voor elk type niet-gepaste zorg geldt dat er een andere context is met andere factoren die een rol spelen. Als mensen met dit onderwerp aan de slag willen, dan is het allereerst belangrijk dat ze kijken naar wat er in het veld, waar ze een verandering in gang willen zetten, speelt. Vervolgens zijn de factoren op landelijk niveau niet zo makkelijk aan te pakken voor een zorgverlener die aan de slag wil. De financieringsstructuur van de zorg, de farmaceutische industrie, de angst voor klachten en rechtsvervolging of de ‘meer is beter’-cultuur waarin we leven zijn natuurlijk ook ingebed in onze zorg en deze vergen langdurige en structurele veranderingen. En ik denk dat als we zulke prikkels en belemmeringen wegnemen, het veel makkelijker kan worden om verschillende vormen van niet-gepaste zorg te verminderen. Zeer positief is dat, ondanks het feit dat deze systeemfactoren niet op te lossen zijn in een lokaal project, het vijf van de acht teams van zorgverleners wel is gelukt om niet-gepaste zorg te verminderen. De motivatie en inzet van zorgverleners was kennelijk voldoende om eventuele perverse prikkels uit het systeem te overstijgen.
Ik wil meegeven dat we in Nederland al enorm goed bezig zijn met het bewuster voorschrijven en gebruiken van zorg. In veel gevallen doen we het al beter dan de landen om ons heen, zoals bij het gebruik van antibiotica. En veel zorgverleners vinden het gepast gebruik van zorg belangrijk en willen zich daar ook voor inzetten. De afgelopen jaren is het programma Doen of laten? vooral met heel veel enthousiasme van zorgverleners, patiënten en zorgverzekeraars ontvangen. Vaak is het alleen nog de stap maken naar het daadwerkelijk doen.
Met mijn proefschrift hoop ik zorgverleners te inspireren en te ondersteunen bij het verminderen van niet-gepaste zorg. Hiervoor beschrijf ik een aantal praktische aanbevelingen, zoals: richt je op niet-gepaste zorg waarvoor voldoende bewijs is dat het niet-gepast is, en richt je strategie op het wegnemen van belemmerende factoren en maak gebruik van bevorderende factoren.
Daarnaast wil ik meegeven dat het erop lijkt dat het implementeren van gepaste zorg en het deïmplementeren van niet-gepaste zorg een andere aanpak vergen. Uit ons onderzoek kwamen een aantal factoren naar voren die vaker een rol spelen bij het deïmplementeren, zoals omgaan met de wensen van de patiënt, de angst voor het missen van een ziekte en ongemak met onzekerheid, de angst voor klachten en rechtsvervolging, en angst voor productieverlies. Ook blijkt uit ander onderzoek dat er een aantal psychologische processen zijn die ervoor zorgen dat we onbewust de voordelen van zorg overschatten en de nadelen onderschatten.
Dus hoewel deïmplementeren en implementeren allebei als doel hebben om de zorgpraktijk te veranderen, kunnen de factoren die spelen heel verschillend zijn. Dat maakt dat deïmplementeren soms een andere aanpak nodig heeft, zoals een goede uitleg aan zorgverleners dat het deïmplementeren veilig is, het ondersteunen van het gesprek tussen de zorgverlener en de patiënt, of compensatie voor een eventueel productieverlies.
Eva verdedigt haar proefschrift op 17 mei om 12:30. Dit is online te volgen via een livestream.
Diezelfde dag is er een Webinar XL van 16:00 tot 17:30, waarin we met verschillende gasten hebben over de toepassing van de opgedane kennis in de praktijk.
Meer informatie en de mogelijkheid tot registreren vindt u in het webinarprogramma.
Meer informatie over Doen of laten? is te vinden op www.doenoflaten.nl.
Eva’s proefschrift kan worden opgevraagd bij eva.verkerk@radboudumc.nl.
